Pamaranghe Sa Kinabuhi

NAKAKUYOG KO kaniadto og pamaranghe sa nagtalibayong pa ko. Ang pamaranghe usa ka paagi sa pangisda diin ang gatosan ka metros nga tangsi pagabitayan og mga taga nga may mga tulo ka dangaw ang gintang sa usag-usa (Dili ko seguro sa sakto gyong distansiya). Ang matag usa sa mga taga may nakahigot nga morag-balhibo nga nagsilbing paon nga nagpaikag sa mga isda paglamoy niini ngadtos ilang pagka kinilaw. Nakabulibod kini sa usa ka kuwadradong buliboran, ug sa katibuk-an, gitawag kinig paranghe.

Ako ra toy bata namong tulo sa sakayan ug didto ko adto sa tunga nakatuk-ong. Ang mangungulin, siyempre, didtos may pangulinan, ug ang manununton sa tangsi sa paranghe didtos may pangunahan. Kompas to sa usag-usa ang binugsayan sa mangungulin ug sa manununton. Tun-og kaayo to sa among pagbiya sa baybayon paingos lawod kay nangadlawon man mi adto. Aron manginit akong lawas, miapil ko pagbugsay. Luyo sa linghod pa nakong pangisip niadtong higayona, nalatid sa hilom dihas papan sa akong tanlag nga ang pagpangisda dili maoy akong kinabuhi. Mokaon lang ko sa unsay kuha.

Sa akong mahinumdoman, diha pa to gisugdan sa manununton paghinay-hinayg tangtang ang tangsi aron pagtunton niini gikas buliboran pag-abot namos dapit diin gituohang may pundok unya sa mga isda nga moagi. Ug mahinumdoman nako nga tanos to ang rumbo sa sakayan -- palawod -- samtang nagtunton. Ug nagpadayon to 'ni hangtod nakompleto pagtunton ang katibuk-ang gitas-on sa tangsi.

Nakalimot na ko kon gipataudtaoran pa ba to namo una mi namalik sa agi. Basta nga dihang mibalik mi adto sa agi aron paghipos sa natunton, diha na may mga isda nga nangakubit. Di lang ko makahinumdom na kon unsa tong mga isdaa niadtong tungora nga nakakuyog ko. Puwerteng kisikisi. Higama gyod nako. Labi na nga -- pastilang buanga -- motingog man pod diay ning mga isda! Morag baki. Katawa gyod nako adto, uy. Nahimuot kaayos Papa nako adto nga maoy mangungulin.

Silingan ra namo tong manununton. Maabot rag labay sa bato ilang balay nga maguwang rag diyotay sa payag. Labihan sila kakabos. Upat ka buok anak, way labot tong kamanghoran nga nakabsan sa kinabuhi samtang puya pa kini. Kaedad nako ang kamagulangan. Gibuhi niya iyang pamilya pinaagis pagpananggot. Apan, dili kini mosalir sa ilang inadlawng panginahanglan nga mao ang pagkaog makatulo sa usa ka adlaw. Kay kamao man siyang mangisda, nakahunahuna akong mga ginikanan pagtabang pinaagis paghitso kaniyag sakayan ug paranghe. Ug isip kalingawan sa akong amahan, ubanan niya kini sa pagpangisda sa kadlawon. Matag alas-3 sa kadlawon ilang biya adto kon mamaranghe sila.

Wa koy kasayoran unsay nasabotan niya ug ni Papa adto, basta kay ang mahinumdoman nako nga pirme na mag kapuno og mga isdang tulingan among repridyeretor adto. Naalibyo ang kinabuhi sa among silingan sukad adto. Gani, wa dantig dugay, nakagahom gyod silas Papa ug Mama adto pagpataod sa sakayan og makinang tres-kabalyos. Sukad adto, pambot nay gitawag namo sa sakayan. Nisamot ang maayong dagan sa pangisda. Nisamot sab kaalibyo ang kahimtang sa among silingan. Pirme na lang to nga matag balik nila gikag pamaranghe sa lawod, halos malunod na ang pambot sa kadaghan sa ilang kuha. Nakahatag kini ngadtos akong mga ginikanan og kalipayng di kabayrag sapi, sumala sa akong nasabtan niadto.

Natural, dili puro na lang kalipay ang nahitabo sukad adto. Duna gihapoy mga kalisdanang mitumaw. Pananglit, may panahon nga duha, tulo o lima ray kuha sa pagpamaranghe. Di man god sa tanang panahon nga maatlang dunay mga isdang moagi sa dapit diin sila nakapanunton. Ang lisod gyod kanang pangahoyan silas ubang mga malditong mangisdaay -- unhan sila pagkuha sa nakubit unta nilang mga isda. Inigbalik nila sa agi, putol na ang tangsi!

Nagpamatuod lang nga ang kinabuhi gyod diay usa ka pagkigbisog. Kulbahinam. Inig-atubang nato sa gindailan sa atong kinabuhi, dunay nakabitayng dako kaayong kuwestiyonmark didto; wa tay kasegurohan unsa kahay mahitabo nato didtos unahan. Bisanpaman, kinahanglang mosibog ta ug mopadayon. Ang kinabuhi usa ka panaw. Mapandol, madugmo, mabungi -- maningkamot gyod tang mobarog pagbalik kanunay aron mopadayon sa atong panaw.

Ang Gindailan Sa Akong Pangisip

AKONG MAGNAPULO ka tuig na nga English-Cebuano Visayan Dictionary (R. Cabonce, SJ) nagtug-an nga ang horizon maoy gitawag og 'kapunawpunawan' sa Cebuano. Pero, ning bag-o, akong nakaplagan sa Lunsayng Binisaya nga ang 'kapunawpunawan' dili motakdo sa Iningles nga pulong horizon. Sa tampo ni Tomas Sumakwel (usa ka premyadong magsusulat sa katitikang Cebuano) niadtong Agosto 19, 2005, misulat siya:

• "Ang kapunawpunawan gikan sa pulong nga 'punaw'. Ang 'punaw' mao kanang habog nga dapit nga makapakitbi sa atay ilabi nag naa kay fear of heights. Duna say pulong nga 'gindailan' nga sa Iningles pa, 'horizon'. Mao kana nga dunay termino nga 'dail' sa Bulan. Kini gikan sa sinulat ni Uldarico Alviola, usa ka karaang magsusulat bisaya.

Nalipay ko ning maong kasayoran. Gindailan. . . horizon. Nindot nga pulong ang gindailan. Sa Iningles, ang horizon nagkahulogan ning mga mosunod (sumala sa Merriam Webster's Collegiate Dictionary, 10th Edition):

• a) the apparent junction of earth and sky
• b) the great circle on the celestial sphere formed by the intersection of a plane tangent to the earth's surface at an observer's position with the celestial sphere
• c) range of perception or experience
• d) something that might be attained

Base ning maong mga kahulogan, daghang mga butang ang mahimo nakong hisgotan dinhi. Kuwestiyon lang ang panahon, ug ang pagsugakod pagtikad sa akong mga kasinatian sa kinabuhi ngadtos ngilit sa gindailan sa akong pangisip.

Makita unya nato.